تفکر انتقادی یعنی چه؟ راه‌های تقویت تفکر انتقادی چیست؟ (۴)
نویسنده: سید محمد مهدی حکیم
نظریه‌پرداز و مدرس مهندسی فکر
در درس‌های گذشته با تفکر انتقادی و مراحل آن آشنا شدیم. در این درس می‌خواهیم از تکنیک و سؤالاتی که به ما کمک می‌کنند تا مهارت تفکر انتقادی خودمان را افزایش دهیم صحبت کنیم. در ادامه نیز یک تکنیک برای رسیدن به دیدگاه‌ها و زاویه دید دیگران معرفی می‌کنیم.
هنگامی که با یک مسأله مواجه هستید (از هر نوعی) می‌توانید سؤالات زیر را مطرح کنید. قدرت طرح سؤال و جرأت سؤال کردن یکی از جنبه‌ّهای مهم تفکر انتقادی است که باید آن را تقویت کنیم.
- آیا این حرف درست است؟
- چه دلایلی برای درستی این حرف وجود دارد؟
- اگر این دیدگاه نادرست است دلایل آن چیست؟
- چه کسانی این دیدگاه را قبول دارند؟
- چه اشخاص معتبری این دیدگاه را تأیید می‌کنند؟
- آیا توضیح دیگری برای این مسأله وجود دارد؟
- آیا منابع معتبر هستند؟
- آیا منابع برای ادعای خود دلیلی مطرح کرده‌اند؟
- چه شواهدی برای اثبات یا رد دیدگاه وجود دارد؟
- آیا شواهد را می‌توان طور دیگری تفسیر کرد؟
- آیا تفسیر شواهد صرفا برداشت شخصی خود ماست یا اکثر انسان‌ّها همین برداشت را دارند؟
- اگر این حرف درست باشد چه اثرات و نتایجی با خود به همراه دارد؟
- اگر این حرف نادرست باشد چه اثرات و نتایجی با خود به دنبال دارد؟
- آیا ممکن است دیگران نسبت به این مسأله دیدگاه ناقصی داشته باشند و دیدگاه ما کامل‌تر باشد؟
- آیا ممکن است دیگران نسبت به این مسأله دیدگاه کامل‌تری داشته باشند و دیدگاه ما ناقص باشد؟
دست‌یابی ما به اطلاعات و شواهد روش‌های گوناگونی دارد ولی باید دقت کنیم که همه شواهد معتبر نیستند و نسبت به تمام شواهد باید به صورت دقیق و نقادانه عمل کنیم.
تمرین: از امروز به بعد سعی کنید ببینید که در رابطه با هر مسأله‌ای، منبع و منشأ اطلاعات شما چیست؟ آیا برای ارائه دیدگاه خود از منبع استفاده کرده‌اید یا تنها نظر شخصی شما است؟ از چه منابعی برای رسیدن به اطلاعات استفاده کرده‌اید؟ آیا در انتخاب منبع و بررسی صحت آن دقت کردید؟
منابع رایج ما معمولا از ۴ دسته زیر نشأت می‌گیرند:
۱. مراجع قدرت: والدین، آموزگار، پیش‌کسوتان و …
۲. کتاب‌ها و مجلات
۳. شواهد علمی و عقلی
۴. تجربه‌های شخصی
حال که یاد گرفتیم چطور سؤال مطرح کنیم و در نقد یک دیدگاه به دنبال چه فاکتورهایی باشیم، یک تکنیک خیلی کاربردی به شما معرفی می‌کنم تا بتوانید دیدگاه‌های دیگران را نیز در نظر بگیرید یا از زاویه دید آن‌ها به موضوعات نگاه کنید.
تمرین: مسائل مختلفی را انتخاب کنید. (مثلا تبلیغات تلویزیونی برای پیشرفت انسان بد است). این یک نمونه بود و شما نمونه‌های دیگر به با آن درگیر هستید را انتخاب کنید. سپس یک یا چند دلیل در تأیید این دیدگاه مطرح کنید. و در ادامه یک یا چند دلیل در رد این دیدگاه بیان کنید. در این تمرین سعی می‌کنیم ببینیم اگر کسی ایده یا دیدگاهی را مطرح می‌کند، چه دلایلی می‌تواند داشته باشد و چرا آن را تأیید می‌کند و همینطور اگر آن را رد می‌کند چه دلایلی می‌تواند داشته باشد.
بعد از فراگیری مهارت‌های تفکر انتقادی و کسب دانش، لازم است تا این مهارت‌ها را تمرین کنیم تا به سطح خوبی از تفکر انتقادی دست پیدا کنیم. بدین منظور:
تمرین: روزانه یک مسأله انتخاب کنید و تمام مراحل گذشته را بر روی آن اجرا کنید. اگر مسائلی را انتخاب کنید که با آن‌ها درگیر هستید یا از آن‌ها رنج می‌برید و حل آن برای شما سخت به نظر می‌رسد، آن را انتخاب کنید و ببنید که با روش تفکر انتقادی به چه نتایج جدیدی دست پیدا می‌کنید و چه مقدار حل آن برای شما راحت‌تر می‌شود؟
در نهایت لازم است توجه کنید که مهارت‌های ارتباطی نیز در پیشرفت تفکر انتقادی خیلی مؤثر هستند مانند روش‌های تبادل نظر، شنونده بود و… که در این مبحث تفکر انتقادی در رابطه با آن‌ها صحبت نمی‌کنیم.
ادامه درس تفکر انتقادی را در قسمت پنجم دنبال کنید
۱ دیدگاه. دیدگاه جدید بگذارید
[…] درس چهارم تفکر انتقادی […]